جوان آنلاین: از گذشته استفاده از سنج و دمام در عزاداری جنوبی‌ها برای اباعبدالله مرسوم بود، این رسم به تهران و شهر‌های دیگر هم رسیده و فضای دلچسب‌تری برای عزاداران سیدالشهدا فراهم شده‌است.
آیین عزاداری محرم در نگاه اول شاید از شهری به شهری دیگر، از سینه‌زنی بوشهری تا چلاب عربی، از لطمیه زنان تا سنج و دمام متفاوت باشد، اما بسیاری از این آیین‌ها هنوز هم ناشناخته مانده‌اند. همه این آیین‌ها، اما نقطه اشتراکی دارند همنوایی با حماسه عاشورا و همدردی با وقایع کربلا. در گذشته که دمام توسط برخی از مردم هند و زنگبار به بوشهر وارد شد، از آن در مراسم مختلف شادی و غم استفاده می‌کردند، اما امروزه دمام یکی از ساز‌های اصلی در عزاداری‌های مختلف خصوصاً ایام محرم به حساب می‌آید.
بیش از یک قرن است با سنج و دمام و بوق شهر‌های جنوبی سیاه‌پوش محرم می‌شوند تا درد و غم مصیبت‌های خود را در صدای حزن‌انگیز این ساز‌ها رها کنند. در گذشته برای جمع‌آوری عزاداران و سینه‌زنان بعد از ذکر و روضه و زیارتنامه و قبل از سینه‌زنی، مراسم سنج و دمام اجرا می‌شده‌است؛ دو وسیله‌ای که در ابتدای این مراسم به عنوان مهمترین علامت محرم و عزاداری در خوزستان بوده، اما اکنون تبدیل به علامت آغاز ماه محرم در تمامی نقاط کشور شده‌است. نواختن سنج و دمام در تمام ایام دهه اول محرم در شهر‌های جنوبی کشور ویژه بوشهر مرسوم است، اما در روز‌های نهم و دهم این ماه، صدای سنج و دمام از تمام نقاط شهر به گوش می‌رسد. مردم با شنیدن صدای سنج و دمام از آغاز مراسم سینه‌زنی آگاه می‌شوند. در هر مراسم سنج و دمام حدود هفت دمام و هشت سنج حضور دارند که شخصی در میانه آن‌ها حضور دارد و آن‌ها را مدیریت می‌کند.
در خصوص نحوه کنار هم قرار گرفتن نوازندگان در این آیین، نقل شده که، چون دایره عرفانی‌ترین شکل هندسی است برای همین دمام‌زن‌ها در عزاداری در ماه محرم معمولاً به شکل دایره‌ای کنار هم قرار می‌گرفتند و به نواختن مشغول می‌شدند و همچنان هم نواختن دمام و مراسم دمام‌زنی حرف اول را در جنوب‌غربی ایران برای اعلام عزاداری در رثای امام‌حسین (ع) می‌زند و تاکنون هیچ وسیله دیگری نتوانسته جای سنج‌دمام را بگیرد.
آیین دمام‌زنی ابتدا با نواختن بوق مخصوص آغاز می‌شود و پس از لحظاتی سنج و دمام نیز نواخته و صدای بوق قطع می‌شود؛ ریتم دمام هنگام راه رفتن و هنگام ایستادن متفاوت است. ابتدای دمام، نوازنده بوق در آستانه مجلس است و اوست که سایر نوازندگان را از پایان زیارتنامه با نوا‌هایی که از سازش برمی‌خیزد، مطلع می‌کند. دقیقاً در همین لحظه است که نوازنده دمام اشکون با ضرباتی شروع مراسم را به سایر ساز‌ها اعلام می‌کند. سرعت ریتم از ابتدا تند نیست، بلکه کم‌کم تند می‌شود، در طول برگزاری دمام‌زنی سنج و دمام به طور مداوم نواخته و بوق نیز هم‌ریتم با گروه و در لحظات لازم به صدا در می‌آید، در پایان مراسم نیز ابتدا صدای بوق نواخته‌شده و سپس سنج‌زنان و در نهایت دمام‌زنان با کند کردن ریتم نواختن، کار خود را به پایان می‌رسانند.
سنج یک ساز کوبه‌ای
سنج نوعی ساز کوبه‌ای به شکل دو صفحه برنجی گرد است که معمولاً صدای آن را با کوبیدن به هم درمی‌آورند. این ساز از دسته ساز‌های زنگ‌وار و بدون ارتفاع معین است. متشکل از دو قرص فلزی مدور به قطر ۲۰ تا ۶۰ سانتیمتر که به هم کوبیده می‌شوند. هر یک از قرص‌ها در ناحیه مرکزی پشت خود حلقه‌ای چرمی دارند که نوازنده آن را به دست می‌کند. اجرای متداول بیشتر این است که لبه قرص را با یکدیگر در تماس دهیم یا یک قرص را بر قرص دیگر سر دهیم.
دمام با نوسان پوست
دمام سازی در رده ساز‌های کوبه‌ای است که با نوسان پوست به صدا در می‌آید و در دسته ساز‌های کوبه‌ای استوانه‌ای شکل قرار می‌گیرد. دمام بیشتر در جنوب ایران به ویژه در برازجان، بندر ریگ، بندر گناوه. بوشهر و بندر دیر و دیگر شهر‌های جنوبی رایج است. این‌شب‌ها همزمان با تاسوعا و عاشورا در هر کوچه و خیابانی که عزای امام‌حسین (ع) برپاست صدای سنج و دمام هم به گوش می‌رسد و فضای حزن‌آلودی را در شهر ایجاد کرده‌است.
